Tarım yazarı Ergin Kahveci’nin analizine göre, Türkiye’de çiftçiler 2024 yılında tarımsal faaliyetlerini sürdürebilmek için toplam 1 trilyon 144 milyar 463 milyon TL’lik işçilik maliyetine katlandı. Bu tutar, toplam tarımsal üretim maliyetleri içinde en büyük gider kalemi oldu.
İşçilik, toplam maliyetin dörtte birini oluşturdu
Kahveci’nin değerlendirmesine göre 2024 yılı genelinde oluşan toplam üretim maliyetlerinin yaklaşık %24,9’unu işçilik giderleri oluşturdu. Bu oran, tarımda iş gücünün maliyet üzerindeki belirleyici etkisini ortaya koydu.
Ancak bu yüksek tutara rağmen kayıtlı istihdamın toplam işçilik içindeki payı yalnızca %15,5 düzeyinde kaldı.
Kayıtlı işçilik oranı düşük
Çiftçilerin cebinden nakit olarak çıkan kısmın yalnızca 177,3 milyar TL’si kayıtlı işçilik giderlerinden oluştu. Bu tutar, toplam üretim maliyeti içinde sadece %7,3 seviyesinde yer aldı.
Kahveci, kamu kurumlarının ürün fiyatı hesaplamalarında da bu dar kapsamlı nakit ödemelerin dikkate alındığını, bu nedenle ürün fiyatlarının ve çiftçi gelir beklentilerinin gerçeğin altında kaldığını belirtti.
Aile emeği ve kayıt dışı işçilik görünmüyor
Analizde, tarımsal maliyet hesaplamalarında yalnızca kayıtlı ve nakit ödemelerin değil, aile işçiliği ve kendi hesabına çalışan emeğin de hesaba katılması gerektiği vurgulandı.
Türkiye’de 2024 yılı boyunca ortalama 4 milyon 768 bin kişi tarımsal istihdamda yer alırken, bunların sadece 739 bini kayıtlı olarak çalıştı.
Verimlilik hesapları yapılamıyor
Kahveci, tarımsal istihdamın çalışma biçimleri ve sürelerine ilişkin verilerin düzenli olarak yayımlanmamasının, işgücü verimliliği hesaplamalarını güçleştirdiğini ifade etti.
Resmî verilerin yetersizliği nedeniyle Türkiye’de “Tam Zamanlı Eşdeğer İşgücü (FTE)” değerinin sağlıklı ölçülemediğini, oysa bunun tarımsal katma değer ve üretim performansının en önemli göstergelerinden biri olduğunu vurguladı.
Simülasyon sonuçları: Türkiye’de emek çok, verim az
Kahveci’nin yapay zekâ destekli simülasyonuna göre, Türkiye’nin tarımda FTE (tam zamanlı eşdeğer işgücü) değeri 2,43 milyon kişi olarak hesaplandı. Bu rakam Fransa’da 693 bin, İspanya’da 680 bin, Almanya’da 600 bin, Hollanda’da ise yalnızca 180 bin.
Ancak üretim değeri açısından tablo tersine döndü. FTE başına tarımsal üretim değeri Türkiye’de 35.679 euro iken, Fransa’da 127.600 euro, Hollanda’da 230.111 euroya ulaştı.
“Emek yoğun değil, katma değer yoğun üretim” çağrısı
Ergin Kahveci, analizinde Türkiye tarımında “gizli emek yükünün” çok büyük olduğunu, ancak bu emeğin düşük ekonomik çıktıya dönüştüğünü belirtti.
Tarımda emek yoğunluktan katma değer yoğun üretime geçilmesi, işgücünü teşvik edici ücretlendirme politikalarının geliştirilmesi ve ücretsiz ya da kendi hesabına çalışanların görünür kılınması gerektiğini vurguladı.
