Türkiye’de gıda perakende pazarı hızla büyürken, bu büyümeden çiftçilerin ve gıda üreticilerinin pay alıp almadığı tartışma konusu olmaya devam ediyor. Tarım yazarı Ergin Kahveci’nin Tarım’dan Haber’de yayımlanan köşe yazısında, bu büyümenin arka planı ve kazanan taraflar ayrıntılı verilerle ele alındı.
ABD Tarım Bakanlığı'nın Türkiye raporlarını temel alarak yapılan analizde, 2023 yılında 145 milyar dolar olan toplam perakende pazar hacminin, 2024’te 177 milyar dolara yükseldiği belirtiliyor. Aynı dönemde gıda perakende pazarı %26,5’lik artışla 95,4 milyar dolara ulaştı.
Kahveci’ye göre, halk gıda dışı harcamalarını kısmak zorunda kaldı ve gıdaya yöneldi. Gıda perakende harcamaları 2023’te yaklaşık 1,8 trilyon TL iken, 2024’te 3,1 trilyon TL’ye yükseldi. TL bazında bu artış %74,6’ya ulaştı. Ancak dolar bazındaki artış %26 seviyesinde kaldı. Bu fark, TL'nin dolar karşısında değer kaybetmesi ve kur baskısı ile açıklanıyor.
Yazar, “Kur baskı altında tutulurken, ürünleri TL olarak kur artışına göre daha yüksek fiyatlarla ancak satın alabiliyoruz. Kaybediyoruz.” diyerek tüketicinin ve üreticinin yaşadığı ekonomik baskıya dikkat çekti.
Zincir Marketlerin Hakimiyeti Artıyor
Gıda perakende sektöründe en büyük payı modern zincir marketler alıyor. 2023 yılında gıda perakende pazarının %63,7’sini modern marketler elinde tutarken bu oran 2024’te online satışlar dahil %67,85’e çıktı. Geleneksel bakkal ve pazar yerlerinin pazar payı ise %32,1’e geriledi.
Zincir marketler 2024’te 63,1 milyar dolarlık ciroya ulaştı. Geleneksel bakkalların aynı dönemdeki büyüme oranı %18,9’da kalırken, zincir marketler %31,4 büyüdü. Gıda perakendesi büyürken, pazar giderek az sayıda büyük oyuncunun kontrolüne geçiyor.
Üreticiler ve Çiftçiler Nerede?
Ergin Kahveci yazısında en kritik soruyu şöyle soruyor:
“Gıda perakende pazarı büyüyor; peki ya gıda üretenler, ya çiftçiler?”
Kahveci, çiftçilerin işletme sermayelerinin ana kaynağının üretimden elde ettikleri kazanç olduğunu vurgularken, bu kazancın sürdürülebilirliği konusunda endişelerini dile getiriyor. Çiftçilerin girdi maliyetlerinin hızla arttığını, gelirlerinin ise aynı oranda artmadığını belirtiyor.
ABD ve AB ülkelerinden yapılan gıda ithalatı da dikkat çeken başlıklardan biri. 2024 yılında gıda perakende pazarının 6,8 milyar dolarlık kısmı ithal ürünlerden oluşuyor. İthalatta en fazla payı kuru yemiş, et ve hurma ürünleri oluşturuyor. ABD’nin ithalattaki payı 2023’e göre %10 azalsa da, ihracat miktarında 40 milyon dolarlık bir artış görülüyor.
