Ticaret Bakanlığı, sebze ve meyve ticaretini yeniden şekillendirecek torba yasa taslağını kamuoyuna sundu. Taslak, toptancı hallerinden üretici desteklerine, denetim mekanizmalarından cezalara kadar birçok başlıkta köklü değişiklikler öngörüyor.
Mevcut uygulamada belediyelere ait olan toptancı hali kurma ve işletme yetkisi, taslak düzenleme ile Ticaret Bakanlığı’na devrediliyor. Amaç, hizmet tesisleri yetersiz olan ve asgari nitelikleri taşımayan hallerin önüne geçilerek modern ve işlevsel yapılar kurulması. Belediye Kanunu ve mevcut sebze-meyve yasasında yapılacak değişiklikle birlikte, belediyelerin hal kurma, düzenleme ve denetleme yetkileri büyük ölçüde sınırlandırılacak.
Hal sistemi baştan aşağıya yenileniyor
Hal Kayıt Sistemi'nde yapılacak düzenlemeyle yalnızca satışa sunulan değil, depolarda bekletilen mallar da bildirim kapsamına alınacak. Aynı hal içerisinde ürün devri yasaklanacak; komisyoncuların ürün bedelini en geç 30 gün içinde ve yalnızca banka aracılığıyla ödemesi zorunlu hale gelecek. Bu adımların kayıt dışılığı önlemesi ve fiyat istikrarını sağlaması bekleniyor.
Üreticiye vergi muafiyeti ve destek
Üretici örgütlerine yönelik teşvikler artırılıyor. Toptancı hali kurmak isteyen üretici birliklerine yer tahsisi bedelsiz yapılabilecek. Ayrıca bu örgütlere satılan ürünler için gelir vergisi tevkifatı kaldırılacak. Perakendecilerin ise satışa sundukları ürünlerin en fazla yüzde 20’sine kadarını doğrudan üreticiden alma zorunluluğu getirilebilecek.
Ağır para cezaları yolda
Taslak, serbest rekabeti engelleyen uygulamalarla mücadele için idari yaptırımları da ağırlaştırıyor. Fiyatları manipüle eden ya da ürün arzını engelleyenlere 1 milyon TL’ye kadar ceza verilecek. Usulsüz imha yapanlar 200 bin TL ceza ödeyecek ve 3 yıl destekten yararlanamayacak. Ambalaj ve taşıma standartlarına uymayanlara ise 36 bin TL ceza uygulanacak.
Üreticiden doğrudan alım zorunluluğunu ihlal eden büyük perakendecilere yıllık 50 milyon TL’ye kadar para cezası kesilebilecek.
Lojistiğe devlet desteği
Nakliye ve muhafaza süreçlerinde devlet desteği sağlayacak yeni bir mekanizma da taslakta yer aldı. Ticaret Bakanlığı, bu alanda teşvik ve denetim yetkisini genişletecek.
Toptancı hallerinde gerileme sürüyor
Taslağın gerekçelerinden biri de toptancı hallerindeki işlem hacminin düşmesi. Son 10 yılda domateste yüzde 56, sebzede yüzde 47, meyvede ise yüzde 38 düşüş yaşandı. 2024 yılı verilerine göre Antalya hallerinde işlem gören domates miktarı 294 bin ton, sebze miktarı 814 bin ton, meyve miktarı ise 189 bin ton seviyesine geriledi.
Antalya gibi üretici merkezlerde hallerin işlem hacminin toplam üretime oranla yüzde 10’larda kalması, piyasa işleyişini bozuyor. Ürün arzının halde yoğunlaşmaması, fiyatların dengesizleşmesine neden oluyor.
Üretici ve tüketici halleri aynı kefede
Yeni düzenlemeye yönelik eleştirilerden biri ise üretici (Antalya, Mersin, Hatay) ve tüketici (İstanbul, Ankara) konumundaki hallerin aynı düzenleme kapsamında değerlendirilmesi. Sektör temsilcileri, üretimin yoğun olduğu bölgelerde hal işleyişinin özel olarak ele alınması gerektiğini savunuyor.
Siyasi tartışmalar
Taslağın belediyelerin yetkilerini sınırlayarak merkezi yönetimin kontrolünü artıracağı yönündeki görüşler de dikkat çekiyor. Özellikle muhalefete ait belediyelerin ekonomik ve idari alanlarda etkisizleştirileceği eleştirileri, yasal sürece gölge düşürebilir.
TBMM Gündemindea
Taslak yasa henüz yürürlüğe girmedi. TBMM’ye sunulması beklenen düzenleme, komisyonda ve genel kurulda görüşüldükten sonra nihai hâlini alacak. Süreci yakından takip etmek, özellikle üreticiler, perakendeciler ve yerel yönetimler açısından büyük önem taşıyor.
