Antalya’nın Demre ilçesinde her yıl yüz binlerce ziyaretçinin akınına uğrayan Aziz Nikolaos Kilisesi, uluslararası görünürlüğünü artıran yeni keşifler ve projelerle birlikte dünya kültür mirası yolunda önemli bir eşik aşmaya hazırlanıyor.
2024 ve 2025 sezonlarında yürütülen kazı çalışmalarında, kilisenin altında Orta Çağ’a ait alüvyonla kaplı zeminlere ulaşılırken, bölgede dikkatle sürdürülen arkeolojik süreç bilimsel veri üretimine odaklandı. Kazı Başkanı Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, 6 metreyi bulan alüvyon tabakasının titizlikle kaldırılması gereken zorlu koşullara işaret ederek, ekiplerinin jeoradar taramaları, duvar resmi koruma projeleri ve sistematik laboratuvar çalışmalarına ağırlık verdiğini belirtti. Fındık, lahit keşfi ve küçük buluntuların, kilisenin tarihsel katmanlarını anlamada kritik rol oynadığını vurguladı.
Dünya’nın gözü Demre’de
Sezon çalışmaları ve gelecek hedeflerine ilişkin bilgi veren Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, "2025 yılı çalışmalarımız, Kültür ve Turizm Bakanlığımızın 'Geleceğe Miras Projesi' desteğiyle sürdürüldü. Bilindiği üzere yalnızca ülkemizin değil, dünyanın da en prestijli arkeolojik alanlarından birinde kazı, koruma ve onarım çalışmaları yürütüyoruz. Bu nedenle programlamayı büyük titizlikle yapıyoruz. Bölgedeki kazı geleneği açısından en köklü ekiplerden biri olarak sistematik çalışmalara önem veriyoruz. Bu süreçte en kritik unsurlar; bütçe, proje ekibi, iş sağlığı ve güvenliği, lojistik planlama, bilimsellik ve sürdürülebilirliktir" dedi. Myra'nın nehir taşkınlarının oluşturduğu yaklaşık 6 metrelik alüvyon dolgusu nedeniyle çalışılması zor alanlardan biri olduğunu belirten Doç. Dr. Fındık, "Orta Çağ zeminine ulaşmak için bu yoğun toprak tabakasının kazı yöntemleriyle dikkatli biçimde kaldırılması gerekir. 2025 yılında kilisenin kuzeydoğusunda, inanışa göre Aziz Nikolaos'un hastaları iyileştiren şifacı kimliğiyle ilişkili inkübasyon (kuluçka) mekanları olduğu düşünülen alanda çalıştık. Tonozlu bir mekandaki alüvyonu boşaltırken doğuya doğru ilerlediğimizde, selin yol açtığı bir duvar yıkımıyla karşılaştık" diye konuştu.
Kilisede çalışmalar sürüyor
Kapalı mekan içlerinde çalıştıkları için geçen yıl hazırlıkları başlatılan koruma-uygulama projesini kurumlarla iş birliği içinde hızla devreye aldıklarını açıklayan Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, "Programımızda lahit ve çevresinde uygun çalışma koşullarını oluşturmak önceliklerimiz arasındaydı. Aynı şekilde bu alanda da yapı içinde gerekli koruma projelerini Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile bakanlığımızın Geleceğe Miras Dairesi'nin destekleri ile hazırladık. Her ne kadar bu yıl kısa süreli kazı çalışmaları yapmış olsak da 'Geleceğe Miras' kapsamında önemli adımlar attığımıza inanıyorum. 2026'da bu projeleri uygulayarak kazı çalışmalarına hızla devam etmeyi planlıyoruz" dedi. 2025 yılında ayrıca kilisenin en özgün bölümlerinden olan duvar resimlerinin konsolidasyonu için de bir proje hazırladıklarını ifade eden Doç. Dr. Fındık, "Bu proje ile değişen iklim koşullarının yol açtığı veya açabilecek zararları önlemeye yönelik çalışmaları başlatmayı hedefliyoruz. Bunun yanında kilisede jeoradar ile yer altı görüntüleme çalışması gerçekleştirdik ve elde edilen sonuçlara göre 2026 yılı programını şekillendirmeyi düşünüyoruz" dedi.
Buluntular kongrede sunuldu
Kazı çalışmalarının temel amacının bilimsel sonuçlar ortaya koyarak bölge tarihine yeni bilgiler sunmak olduğunu ifade eden Doç. Dr. Fındık, "Bu nedenle kazının en uzun ve en yoğun kısmını aslında depo ve ofis çalışmaları oluşturur. Bu yıl çalışmalarımızı bu alanda yoğunlaştırdık. Elde ettiğimiz verileri, ekim ayında Demre'de düzenlenen iki uluslararası kongrede sunduk. Mimari, duvar resimleri, seramikler, küçük buluntular ve özellikle sikkeler üzerinde yürüttüğümüz çalışmalar, tabakaların tarihlendirilmesi açısından önemli bilgiler sağladı" diye konuştu.
Liste için hazırlıklar sürüyor
Bakanlık izinleri doğrultusunda, 'Drive Thru History' isimli uluslararası belgeselin Türkiye'yi tanıtan bölümünde lahdin tanıtım çekimlerine katıldıklarını da anlatan Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, şunları söyledi: "Aziz Nikolaos Kilisesi'ndeki çalışmalar, uluslararası bilim dünyasında da geniş yankı uyandırmaya devam ediyor. Kazı ekibimizin elde ettiği bulgular ve özellikle 2024 yılında keşfedilen lahit, Almanya'nın en saygın arkeoloji yayınlarından biri olan Archaologie in Deutschland (AiD) dergisinin bu ay yayımlanacak sayısında haber olarak yer alacak. Bu yayın, kazının bilimsel değerini ve uluslararası görünürlüğünü önemli ölçüde artıran gelişmelerden biri olarak değerlendiriliyor. Aziz Nikolaos Kilisesi'nin UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmesi için gerekli hazırlıkları planlıyoruz. Bu süreci bakanlığımızla birlikte yürütecek olmaktan büyük heyecan duyuyoruz"
Kilise, anıt müzeye dönüştü
Tüm dünyanın 'Noel Baba' olarak tanıdığı Aziz Nikolaos, Likya Birliği Meclis Binası'na ev sahipliği yapan dönemin önemli liman şehirlerinden Patara'da zengin bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya geldi. Kaş ilçesindeki Patara'dan Demre ilçesindeki Myra'ya geçen Aziz Nikolaos, uzun yıllar burada yaşadı ve milattan sonra 4'üncü yüzyılda piskoposluk yaptı, ölümünden sonra burada gömüldü. Myra Piskoposu olarak 365 yılının 6 Aralık günü 65 yaşında öldüğüne inanılan Aziz Nikolaos'un Demre'de adını taşıyan Aziz Nikolaos Kilisesi, Hristiyan dünyasında özellikle Ortodokslar için kutsal değere sahip. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Aziz Nikolaos Anıt Müzesi'ne dönüştürülen kiliseyi, her yıl binlerce turist ziyaret ediyor.
'Noel Baba' figürünün esin kaynağı
Yaşam öyküsünde geçen üç küçük çocuğu kurtarması ve ihtiyacı olanlara gizlice yardımda bulunmasıyla tanınan Aziz Nikolaos, popüler bir imge olan 'Noel Baba' figürünün ortaya çıkmasındaki esin kaynağı. Kilise duvarlarında Aziz Nikolaos'a ait freskler yer alırken, ona ait olduğu düşünülen balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü Roma Dönemi'ne ait lahit de bulunuyor. Bugün mezarının olduğuna inanılan kilise, Demre ilçesinde bulunuyor. Bu kilisenin güneyindeki mezar odasında azizin yaşamına ait duvar resimleri Türkiye'de benzersiz. Hristiyan dünyasının saygı duyulan azizlerinden olan Nikolaos, özellikle Rus Ortodoks inancında iyileştirici gücü ve hastalara şifa vermesi dolayısıyla önemli yere sahip. Bu nedenle her yıl binlerce turist kiliseye gelerek mezarı olduğuna inanılan mermer lahdin önünde dilekte bulunup, dua ediyor. Özellikle Hristiyan Ortodokslar için büyük öneme sahip kilisede, her yıl Aziz Nikolaos'un ölüm yıl dönümü 6 Aralık günü ayin düzenleniyor. Kiliseye yılda 500 binin üzerinde Ortodoks ziyaretçi geliyor. Öte yandan 2022 yılındaki kazılarda Akdeniz'de suların yükselmesi ve alüvyonlarla kaplanmasıyla 7-8 metre gömülmesi öncesindeki, 3-4'üncü yüzyıldaki kilisenin naos (ana) kısmında, Aziz Nikolaos'un yaşadığı ve ayak bastığı mozaik zemin de ortaya çıkarıldı.
